प्रश्न - विलोम या विपरीतार्थक शब्द किसे कहते है ? उदाहरण सहित समझाइये।
उत्तर :
वे शब्द जो एक - दूसरे के उलटे या विपरीत अर्थ का बोध कराते है , उन्हें विलोम या विपरीतार्थक शब्द कहते है। जैसे - आगमन - प्रस्थान , आना - जाना , अपना - पराया , अमीर - गरीब , आकाश - पाताल आदि।
कुछ महत्वपूर्ण विलोम शब्दों के उदाहरण निम्नलिखित हैं -
- सुबह - शाम
- सख्त - नर्म
- आरामदेह - तकलीफदायी
- मुश्किल - आसान
- दूरियाँ - नज़दीकियाँ
- खुशबू -बदबू
- खास - आम
- कमतर - बेहतर
- खूबसूरत - बदसूरत
- रौनक - बेरौनक
- शांति - अशांति
- बूढ़ा - युवा
- सौभाग्य - दुर्भाग्य
- विधवा - सधवा
- कृतज्ञ - कृतघ्न
- स्वीकृत - अस्वीकृत
- चालाक - बेवकूफ
- पेचीदा - आसान
- मधुर - कर्कश
- संतोष - असंतोष
- नज़दीक - दूर
- सुरक्षा - असुरक्षा
- ज्ञात - अज्ञात
- आरम्भ - अंत
- मुमकिन - नामुमकिन
- गैर - अपने
- दुःख - सुख
- एक - अनेक
- हृष्ट - पुष्ट - कमजोर
- ऊँचा - नीचा
- सूर्यास्त - सूर्योदय
- तकलीफ - आराम
- नादान - बुद्धिमान
- विद्वान - मुर्ख
- वीराना - आबाद
- सुखद - दुखद
- भय - निर्भय
- उपेक्षा - अपेक्षा
- सजीव - निर्जीव
- आकर्षक - अनाकर्षक
- आदि - अंत
- शुरुआत - समाप्ति
- आराम - कष्ट
- लाज़िमी - गैरलाज़िमी
- संतुलन - असंतुलन
- अक्षम - सक्षम
- पूर्वज - अग्रज
- संभव - असंभव
- आग्रह - अनाग्रह
- आवश्यक - अनावश्यक
- सफल - असफल
- सामिष - निरामिष
- ऐच्छिक - अनिवार्य
- संपन्न - विपन्न
- दुर्गम - सुगम
- धनवान - निर्धन
- उचित - अनुचित
- आयात - निर्यात
- पंडित - मुर्ख
- कायर - वीर
- यश - अपयश
- उत्तीर्ण - अनुत्तीर्ण
- आस्तिक - नास्तिक
- सुगंध - दुर्गन्ध
- प्रकट - गुप्त
- सफलता - असफलता
- परदेशी - स्वदेशी
- निश्चय - अनिश्चय
- प्राचीन - नवीन
- कृत्रिम - प्राकृतिक
- शाकाहारी - मांसाहारी
- पसंद - नापसंद
- आदर - अनादर
- एकता - अनेकता
- जीवन - मरण
- दान - प्रतिदान
- छाँह - धुप
- विलम्ब - अविलम्ब
- आर्य - अनार्य
- वरदान - अभिशाप
- नूतन - पुरातन
- कोमल - कठोर
- अनुकूल - प्रतिकूल
- आय - व्यय
- आदान - प्रदान
- बंजर - उपजाऊ
- उत्तम - अधम
- मानव - दानव
- उत्थान - पतन
- सरस - नीरस